شاخص‌های عملکرد پیشنهادی برای بهبود سواد اطلاعاتی مبتنی بر مبانی سواد دیداری در کتابخانه‌های دانشگاهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایران‌داک)، تهران، ایران

2 دانشیار، بخش علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

چکیده

مقدمه: هدف از این پژوهش بررسی تأثیر مؤلفه‌های سواد دیداری برای تقویت سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌های دانشگاهی است.
روش‌شناسی:‌ روش پژوهش ترکیبی از روش دلفی و پیمایشی است و نوع آن کاربردی است. رویکرد پژوهش نیز کمی است. جامعه آماری پژوهش ۹ نفر از اعضای هیئت‌علمی که متخصصان برتر آشنا با مبانی سواد اطلاعاتی و دیداری از دانشگاه‌ها و مؤسسات مختلف آموزش عالی بودند در پنل دلفی است. شاخص‌های عملکرد پیشنهادی نهایی از پنل دلفی استخراج شد. در مرحله محک‌زنی نیز از 30 نفر از دانشجویان کارشناسی‌ارشد و دکتری تخصصی علم اطلاعات و دانش‌شناسی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان بهره گرفته شد. ابزار پژوهش پرسشنامه محقق ساخته بود. روایی پرسشنامه به‌روش روایی صوری مورد بررسی قرار گرفت و برای پایایی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که نتیجه برابر با 73/0 بود.
یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان داد که مؤلفه‌های مهم مدل شاخص‌های عملکردی پیشنهادی سواد دیداری شامل این موارد می‌شود: مهارت شناخت دیداری، ارزش‌گذاری منابع دیداری، کاربرد منابع دیداری در بخش مرجع، ارزیابی ماهیت اطلاعات، شناسایی کلیدواژه‌های کاوش دیداری‌ها، کنترل اصطلاح‌های حوزه‌ دیداری، تطبیق نتایج جست‌وجوی دیداری، فرمول‌بندی در راهبردهای کاوش اطلاعات دیداری، تعیین معیارهای مناسب ارزیابی تصویر، تشخیص خطاهای منابع دیداری، سازماندهی دیداری‌ها در پژوهش، تدوین فرایندهای جست‌وجو، ارزیابی و انتقال اطلاعات دیداری، بهره‌گیری از فناوری اطلاعات برای تولید تصویر مناسب، اصلاح و ویرایش تصاویر، تولید و ارائه گرافیک‌های مناسب، بازنمایی بهتر نگاره‌های دیداری، رعایت موارد امنیت و محرمانگی تصاویر، دسترسی آزاد به منابع دیداری، استفاده قانونی از دیداری‌ها، رعایت حقوق مؤلف در استفاده از تصویر، جلوگیری از سرقت علمی دیداری‌ها و رعایت استنادهای دقیق و کامل در بهره‌گیری از منابع دیداری.
نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد که تمامی شاخص‌های عملکرد پیشنهادی از نظر متخصصان و دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی در بهبود فعالیت حرفه‌ای در دستیابی به منابع اطلاعاتی دیداری در کتابخانه‌ها نقش مؤثری دارد و می‌تواند به کاربران در بازیابی و استفاده بهتر از تصاویر و رسانه‌های دیداری یاری رساند. همچنین طراحی مدل و آزمون آن نشان داد که تمامی نتایج حاصل از هفت استاندارد سواد دیداری بر تقویت سواد اطلاعاتی تأثیر مثبت داشته است.

کلیدواژه‌ها


ACRL Visual Literacy Competency Standards for Higher Education (2011). Approved by the ACRL Board of Directors, Retrieved May 12, 2020, from:https://www.ala.org/acrl/ standards/visualliteracy
Avgerinou, M., & Ericson, J. (1997). A review of the concept of visual literacy. British Journal of Educational Technology, 28(4), 280-291. DOI: https://doi.org/10.1111/1467-8535.00035
Beene, S., & Robinson, S. M. (2017). When research does not start with a question: Teaching with the framework and visual literacy standards within art and architecture librarianship. Art Documentation: Journal of the Art Libraries Society of North America, 36(2), 254-280. DOI: https://doi.org/10.1086/694243
Blummer, B. (2015). Some Visual Literacy Initiatives in Academic Institutions: A Literature Review from 1999 to the Present. Journal of Visual Literacy, 34(1), 1-34. DOI: https://doi.org/10.1080/23796529.2015.11674721
Brumberger, E. (2021). The potential of eye tracking for visual literacy research. Journal of Visual Literacy, 40(1), 34-50. DOI: https://doi.org/10.1080/1051144X.2021.1902040
Curzon, S. C. (2000). Developing a program of information literacy. College & Research Libraries News, 61(6), 483-491. Retrieved May 12, 2020, from: f=https://crln.acrl.org/index.php/crlnews/article/view/19538/22987
Eddy, M. D. (2013). The Shape of Knowledge: Children and the Visual Culture of Literacy and Numeracy. Science in Context, 26(2), 215–245. DOI: https://doi.org/10.1017/S0269889 713000045
Gross, M., Latham, D., & Julien, H. (2018). What the framework means to me: Attitudes of academic librarians toward the ACRL framework for information literacy for higher education. Library & Information Science Research, 40(3-4), 262-268. DOI:https://doi.org/10.1016/j.lisr.2018.09.008
Harris, B. R. (2006). Visual information literacy via visual means: three heuristics. Reference services review, 34(2), 213-221. DOI: https://doi.org/10.1108/00907320610669452
Harris, B. R. (2010). Blurring borders, visualizing connections: Aligning information and visual literacy learning outcomes. Reference Services Review, 38(4), 523-535. DOI: https://doi.org/10.1108/00907321011090700
Julien, H., Gross, M., & Latham, D. (2018). Survey of information literacy instructional practices in US academic libraries. College & research libraries, 79(2), 179-199. DOI: https://doi.org/10.5860/crl.79.2.179
Keeran, P., Bowers, J., Crowe, K., & Korfitzen, K. (2019). Using Visual Materials to Teach Information Literacy Outside the Arts Curriculum. Art Documentation: Journal of the Art Libraries Society of North America38(1), 141-158. DOI: https://doi.org/10.1086/ 70 2894
Koltay, T. (2011). The media and the literacies: Media literacy, information literacy, digital literacy. Media, Culture & Society, 33(2), 211-221. DOI: https://doi.org/10.1177/ 0163443710393382
Krebs, J. (2015). Visual, Pictorial, and Information Literacy. IMAGE. Zeitschrift für interdisziplinäre Bildwissenschaft, 22, 7-25. DOI: https://doi.org/10.25969/mediarep/ 16477v
Mackey, T. P., & Jacobson, T. E. (2011). Reframing information literacy as a metaliteracy. College & research libraries, 72(1), 62-78. DOI: https://doi.org/10.5860/crl-76r1
Meeks, A. (2017). Learning to look critically: teaching and learning visual literacy in art and design librarianship. Art Libraries Journal, 42(2), 89-94. DOI: https://doi.org/ 10.1017/alj.2017.9
Mittal, S., Roy, S., Kumar, M., & Sameer, A. (2021). Introducing Visual Literacy Activities for Primary School Children in India. In Design for Tomorrow,3(745-760), Singapore: Springer. DOI:https://doi.org/10.1007/978-981-16-0084-5_61
Rader, H. (1990). Bibliographic instruction or information literacy. College & Research Libraries News51(1), 18-20. Retrieved May 12, 2020, from:  https://crln.acrl.org/index.php/crlnews/article/view/21220/26292
Rieh, S. Y., Bradley, D., Brennan-Wydra, E., Culler, T., Hanley, E., & Kalt, M. (2019). Librarian role-playing as a method for assessing student information literacy skills. Proceedings of the Association for Information Science and Technology, 56(1), 227-236. DOI: https://doi.org/10.1002/pra2.18
Rockman, I. F. (2019). Integrating information literacy into the learning outcomes of academic disciplines: A critical 21st-century issue. College & Research Libraries News, 64(9), 612-615. Retrieved May 12, 2020, from: https://crln.acrl.org/index.php/crlnews/ article/view/21150/26152
Schwartz, J. (2018). Visual literacy: Academic libraries address 21st century challenges. Reference Services Review, 46 (4), 479-499. DOI: https://doi.org/10.1108
Solimine, G., & Marzal García-Quismondo, M. Á. (2020). Proposal of Visual Literacy Indicators for competencies courses: an academic literacy perspective for academic excellence. Proposal of Visual Literacy Indicators for competencies courses: an academic literacy perspective for academic excellence, 11(1), 17-35. Retrieved May 12, 2020, from: https://www.torrossa.com/it/resources/an/4606296
Sutton, R. E. (1993). Information Literacy Meets Media Literacy and Visual Literacy. ERIC Number: ED363307. Retrieved May 12, 2020, from: https://eric.ed.gov/?id=ED363307
Thompson, D. S., & Beene, S. (2020). Uniting the field: using the ACRL Visual Literacy Competency Standards to move beyond the definition problem of visual literacy. Journal of Visual Literacy, 39(2), 73-89. DOI:10.1080/1051144X.2020.1750809
Yevelson-Shorsher, A., & Bronstein, J. (2018). Three perspectives on information literacy in academia: Talking to librarians, faculty, and students. College & Research Libraries, 79(4), 535-553. DOI: https://doi.org/10.5860/crl.79.4.535
CAPTCHA Image