بررسی مقاله‌های حوزه سواد اطلاعاتی و روش‌های پژوهشی به کار رفته در آنها

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

• رحمان معرفت ¹
• یزدان منصوریان ²
• محمد زره ساز ²

¹ دانشگاه سمنان

² خوارزمی

10.22067/riis.v7i2.59840

چکیده

مقدمه: هدف مقاله حاضر بررسی روش‌شناختی مقاله‌های حوزه سواد اطلاعاتی است و مروری کوتاه بر روش‌شناسی مقاله‌های پژوهشی منتشر شده در حوزه سواد اطلاعاتی در نشریات فارسی‌زبان دارد.

روش‌: پژوهش حاضر با کمک روش‌های علم‌سنجی صورت گرفته است. با مراجعه به مجله‌های حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی و مقاله‌های نمایه شده در پایگاه‌های اطلاعاتی فارسی‌زبان همچون مرکز اطلاعات علمی جهاد (Sid)، مگیران و پایگاه علوم انسانی و سایر پایگاه‌های اطلاعاتی فارسی‌زبان، متن کامل مقاله‌های منتشر شده در حوزه سواد اطلاعاتی گردآوری شد. در مجموع 75 مقاله علمی-پژوهشی استخراج شد و با توجه به اینکه متن کامل تمام مقاله‌های مورد بررسی قرار گرفت از روش سرشماری استفاده شد. بخش روش‌شناسی پژوهش‌ها و مقاله‌های دانلود شده به کمک روش‌های علم‌سنجی، مورد بررسی قرار گرفت و داده‌های موردنیاز استخراج شد. همچنین برای استخراج داده‌ها از نرم‌افزار اکسل استفاده شد.

یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد که میانگین تعداد نویسندگان به تعداد مقاله‌های منتشر شده در حوزه سواد اطلاعاتی در بازه زمانی انجام پژوهش و در پایگاه‌های اطلاعاتی انتشاردهنده مقاله‌های فارسی سواد اطلاعاتی، 4/2 می‌باشد. از تعداد 180 نویسنده مقاله در حوزه سواد اطلاعاتی، تعداد 96 نفر (3/53 درصد) مرد و تعداد 84 نفر (7/46 درصد) از آنها زن بوده‌اند. یافته‌ها همچنین نشان داد که از 75 مقاله مورد بررسی، تنها 62 مقاله (83 درصد) از رویکردهای کمی برای انجام پژوهش استفاده کرده‌اند و 13 مقاله (17 درصد) با کمک روش‌های پژوهش کیفی انجام گرفته است. 61 مقاله (3/81 درصد) با استفاده از پرسشنامه به گردآوری داده‌ها پرداخته‌اند و مطالعات کتابخانه‌ای (با 4/17 درصد) در مرتبه بعدی استفاده به‌عنوان ابزار گردآوری داده مورد استفاده پژوهشگران قرار گرفته‌اند. همچنین یافته‌های دیگر پژوهش همچنین نشان داد که دو دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری و علوم پزشکی جندی شاپور اهواز، با داشتن بیشترین وابستگی سازمانی (با 6 نویسنده) در میان سایر مؤسسات آموزشی و پژوهشی، بیشترین انتشاردهندگان مقاله‌های این حوزه بوده‌اند. دو مجله فصلنامه دانش‌شناسی (علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و فناوری اطلاعات) و مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات (فصلنامه کتاب) با انتشار ده مقاله، بیشترین مقاله‌های حوزه سواد اطلاعاتی را منتشر کرده‌اند.

بحث و نتیجه‌گیری: در مقاله‌های منتشر شده در حوزه سواد اطلاعاتی عمدتاً از رویکردهای کمی استفاده شده است و به نظر می‌رسد توجه به انجام پژوهش‌های کیفی در حوزه سواد اطلاعاتی ضروری است.

کلیدواژه‌ها

• سواد اطلاعاتی
• روش‌شناسی پژوهش
• علم‌سنجی سواد اطلاعاتی

---

عنوان مقاله [English]

A Review of the Methodological Approaches used in Published Articles in the Field of Information Literacy

نویسندگان [English]

• Rahman Marefat ¹
• Yazdan Mansorian ²
• Mohammad Zerehsaz ²

¹ Semnan Universtiy

² kharazmi Universtiy

چکیده [English]

INTRODUCTION: The main aim of this research was to demonstrate the methodological approaches of articles published in the field of information literacy in Persian journals.

METHODOLOGY: This article used a Scinetometrics methodology. Full-text articles in the area of information literacy published in library and information science journals and indexed in some Persian databases such as Center for Scientific Information (Sid), Magiran and other Persian-language databases were the research population. The research methodologies of downloaded articles were examined.

FINDINGS: The results showed that the mean number of authors of the articles published was 2.4. From 180 authors in the area of information literacy. The findings also revealed that from 75 articles, only 62 articles (83%) had taken quantitative approaches, only 13 (17%) were conducted using qualitative research methods. 61 article (81.3%) had used a questionnaire as a data gathering tool. The findings also showed that two Islamic Azad University Branches (Sari and Ahwaz Medical Sciences) had the highest affiliation (with 6 author) among other educational and research institutions. The Daneshshenasy journal (Library and Information Science and Information Technology) and the National Studies on librarianship and Information Organization journal (NASTINFO) had the most published (10) articles were the main journals which Iranian researchers tend to publish their articles in information literacy area.

CONCLUSIONS: mainly quantitative approaches have been used in journal articles. It seems that we need to pay more attention to qualitative research in the area of information literacy.

کلیدواژه‌ها [English]

• Information literacy
• Scienctometrics
• Methodological Review

مراجع

افتخاری، قاسم (1385). بررسی روش‌شناختی پایان‌نامه‌های دوره دکترای علوم سیاسی و رابط بین‌الملل دانشگاه تهران. پژوهشنامه علوم سیاسی، 1(5)، 1-22.

انجمن کتابخانه‌های دانشکده‌ای و پژوهشی (2001). استانداردهای سواد اطلاعاتی برای دانشجویان آموزش عالی. ترجمه رحمان معرفت، مرضیه عضدی، «فصلنامه کتاب»، 69، 229-242.

حسن‌زاده، محمد (1383) «کاربرد مؤلفه‌های سواد اطلاعاتی در مدیریت دانش سازمان‌ها»، در سمینار آموزش استفاده‌کنندگان و توسعه سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی و موزه‌ها، مشهد 1 و 2 خرداد 1383 (مجموعه مقالات) به کوشش رحمت‌الله فتاحی؛ با همکاری محمدحسین دیانی...]و دیگران[، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 115-134.

فرج پهلو، عبدالحسین، و مرادی مقدم، حسین (1383). «بررسی نظرهای اعضای هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز نسبت به برنامه‌های آموزشی موردنیاز آنها درباره جستجوی اطلاعات به‌عنوان یکی از ابعاد سواد اطلاعاتی و ارائه راهکارهایی جهت نحوه برگزاری این دوره‌ها»، در سمینار آموزش استفاده‌کنندگان و توسعه سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی و موزه‌ها، مشهد 1 و 2 خرداد 1383 (مجموعه مقالات) به کوشش رحمت‌الله فتاحی؛ با همکاری محمدحسین دیانی...]و دیگران[، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 223-246.

پریرخ، مهری، و عباسی، زهره (1383). «آموزش سواد اطلاعاتی؛ روش‌ها و راهبردها»، در سمینار آموزش استفاده‌کنندگان و توسعه سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی و موزه‌ها، مشهد 1 و 2 خرداد 1383 (مجموعه مقالات) به کوشش رحمت‌الله فتاحی؛ با همکاری محمدحسین دیانی... ]و دیگران[، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 197-214.

قاسمی، علی حسین (1383). «ضرورت و چگونگی آموزش سواد اطلاعاتی در توسعه و تقویت آموزش عالی»، در سمینار آموزش استفاده‌کنندگان و توسعه سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی و موزه‌ها، مشهد 1 و 2 خرداد 1383 (مجموعه مقالات) به کوشش رحمت‌الله فتاحی؛ با همکاری محمدحسین دیانی... ]و دیگران[، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی،153-178.

صابری، مریم، و عبدالمجید، امیرحسین (1387). کتابشناسی سواد اطلاعاتی. کتاب ماه کلیات. 11(128)، 90-97.

طباطبایی، ناهید. «بررسی مفهوم سواد اطلاعاتی (تحلیل محتوای مقالات نشریات)»، فصلنامه کتاب، 1378، 68-93.

کیانی، حسن (1383). «شناخت عوامل بازدارنده در کسب سواد اطلاعاتی در جامعه با دیدگاهی ویژه در بین دانشگاهیان، متخصصان و محققان»، در سمینار آموزش استفاده‌کنندگان و توسعه سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی و موزه‌ها، مشهد 1 و 2 خرداد 1383 (مجموعه مقالات) به کوشش رحمت‌الله فتاحی؛ با همکاری محمدحسین دیانی...]و دیگران[، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 375-383.

لطف‌آبادی، حسین، نوروزی، وحیده و حسینی، نرگس (1386). بررسی آموزش روش‌شناسی پژوهش در روان‌شناسی و علوم تربیتی در ایران. فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، 21 (6)، 109- 140.

معرفت، رحمان، صابری، مریم، و عضدی مرضیه (1393). بررسی ضریب همکاری و میزان مشارکت نویسندگان مقالات مجله مطالعات فقه و حقوق اسلامی در پنج سال اخیر (بازه زمانی ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۳). مطالعات فقه و حقوق اسلامی. ۶ (۱۱): ۲۵۷-۲۷۰.

معرفت، رحمان، کشاورز، حمید، اشرفی ریزی، حسن، و سیروسی، سمیه (1392). وضعیت مشارکت پدیدآورندگان مقالات تألیفی مجله مدیریت اطلاعات سلامت در فاصله سال‌های 1383 تا 1390. مدیریت اطلاعات سلامت، 10 (3)، 510-515.

منصوریان، یزدان (1390). تحلیل بافت در تعامل انسان و اطلاعات. مجله الکترونیکی عطف. شماره مرداد 1390. قابل دسترس در: http://www2.atfmag.info/1390/05/16/interaction-2/

منصوریان، یزدان، و نعیم‌آبادی، محمد (1383). «نقش وب‌سایت کتابخانه‌ها در ارتقای سواد اطلاعاتی»، در سمینار آموزش استفاده‌کنندگان و توسعه سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی و موزه‌ها، مشهد 1 و 2 خرداد 1383 (مجموعه مقالات) به کوشش رحمت‌الله فتاحی؛ با همکاری محمدحسین دیانی...]و دیگران[، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 402-415.

نظری، مریم (1390). «بافت»؛ تکه گمشده پژوهش‌های سواد اطلاعاتی کشور. مدیریت ارتباطات، 14، 66-67.

یاری، شیوا (1390). مروری بر متون سواد اطلاعاتی در ایران. فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی. 53، 1 (14)، 183- 216.

Taheri B, Ashrafi-Rizi H, Shahrzadi L, Najafi NS. The study of outputs and collaboration of Iranian Researchers in disaster in Scopus citation database from 1999 to 2013. Int J Health Syst Disaster Manage 2014; 2: 103-9.

Lloyd, A., & Williamson, K. (2008). Towards an understanding of information literacy in context: Implications for research. Journal of Librarianship and Information Science,40, 3−12.