بررسی فرایندهای واژه‌گزینی اصطلاح‌ها و واژگان تخصصی حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

• فاطمه احمدی نسب ¹
• شعله ارسطوپور ²

¹ دانشگاه شهید چمران اهواز

² مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری

10.22067/riis.v5i2.36716

چکیده

هدف: از آنجا که واژگان تخصصی حوزه‌های مختلف دانش ابزار انتقال مفاهیم آن حوزه به شمار می‌روند، انتخاب آن‌ها بایستی بر اساس اصول و ضوابط واژه‌گزینی مناسب باشد. به همین دلیل معادل‌یابی از حساسیت خاصی برخوردار است. بدیهی است با انتخاب درست واژگان تخصصی، به نشر دانش و تبدیل زبان فارسی به زبان بومی علم نیز کمک می‌شود. پژوهش حاضر در راستای پاسخگویی به این نیاز مهم، در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی انجام شده است.
روش: این پژوهش توصیفی است و به روش تحلیل محتوا انجام شده است. بدین منظور 1510 واژه تخصصی فارسی حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی به‌صورت مقابله‌ای با معادل‌های انگلیسی خود مورد بررسی قرار گرفتند.
یافته‌ها: یافته‌ها حاکی از آن است که فرایندهای واژه‌گزینی زبان فارسی در این حوزه را گروه نحوی با 21/77 درصد، واژه‌سازی با 14/18درصد، وام‌گیری با 98/2 درصد و بالاخره هم‌پایگی با 58/1 درصد تشکیل می‌دهد و اختصارسازی سهم اندکی در واژه‌سازی فارسی دارد. همچنین مشاهده گردید که حشو در معادل‌یابی، عدم توجه به هسته و وابسته واژگانی، عدم توجه به خوشه واژگانی، گرده‌برداری افراطی، و ... از عمده ایرادهای صرفی و معنایی در فرایند واژه‌سازی فارسی در این حوزه می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

• اصول و ضوابط واژه‌گزینی
• علم اطلاعات و دانش‌شناسی
• واژه‌گزینی
• فرایندهای واژه‌سازی
• فرهنگستان زبان و ادب فارسی
• واژگان تخصصی
• معادل‌یابی

---

عنوان مقاله [English]

A Morphological and Semantic Analysis of Librarianship and Information Science Terminology

نویسندگان [English]

• Fatemeh Ahmadinasab ¹
• Sholeh Arastoopoor ²

¹ Shahid Chamran Universityof Ahvaz

² Regional Information Center for Science and Technology

چکیده [English]

Purpose: Persian language is the target language which imports scientific and technical words from English. Technical words are imported into Persian through borrowing, loan translations and other Persian word-formation processes. By adopting a morphological and semantic framework, the present study sought to determine the morphological and semantic problems of Persian technical terms in librarianship and information science.
Methodology: This descriptive-comparative study is conducted through content analysis. 1510 Persian technical terms were compared to their English equivalents. The sample data of the study were extracted from "Vocabulary of Information & Librarianship" by Abolfazl Hashemi.
Findings: The results showed that Persian technical terms of librarianship and information science were made by the processes of syntactic groups (77/21%), derivation and compounding (18/14%), borrowing (2/98%), and finally conjunction. Clipping, acronymy, and abbreviation are not common in Persian. Some Persian technical terms of librarianship and information science suffer from duplicate redundant surface forms, ignoring lexical dependencies, ignoring lexical clusters, extreme loan-translation, deviation from Persian grammar, use of definitions rather than equivalents, missing the emotive sense of lexical items, use of long lexical forms, mismatch of word form and meaning, and ignoring equivalents approved by the Academy of Persian Language and Literature.

کلیدواژه‌ها [English]

• word-formation rules
• librarianship and information science
• word-formation
• word-formation processes
• Academy of Persian Language and Literature
• Terminology

مراجع

ارسطوپور، شعله (1391). امکان‌سنجی تعیین خوانایی مفهوم پایه با هدف بهبود بازیابی اطلاعات در حوزه‌های تخصصی در زبان فارسی: مورد کاوی علوم رایانه. شیراز: تخت جمشید.

باب‌الحوائجی، فهیمه (1376). تحلیل محتوا. فصلنامه کتاب. جلد 8. بهار – زمستان: 98 – 108.

جمالی مهموئی، حمیدرضا (1388). معادل‌گزینی، ترجمه و آشفتگی زبان فارسی در حوزه علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی. کتاب ماه کلیات. شماره 139: 92 – 97.

حسینی، امیر؛ عزیزی، محمود (1389). واژه‌سازی، وجه فراموش‌شده در ترجمه اصطلاحات علمی و فنی. مطالعات ترجمه. سال 8. شماره 29: 27-42.

حق‌شناس، علی‌محمد (1379). واژه‌سازی در متن: یک علاج قطعی. نشر دانش. سال 17.شماره 1: 27-32.

شعبانی، احمد (1381). روند واژه‌گزینی در علم اطلاعات و کتابداری در زبان فارسی. مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان. جلد 13. شماره 1: 235-248.

شقاقی، ویدا (1388). بررسی وضعیت وندها در زبان علم. در بهرام نوازنی (ویراستار) آرا و اندیشه سید جمال‌الدین اسدآبادی :مجموعه مقالات همایش یک‌صد و پنجاهمین سالگرد آراء و اندیشه سید جمال‌الدین اسدآبادی (ص. 503-521). تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

عباسی، آزیتا (1388). یادداشتی بر مقاله بررسی الگوهای واژه‌سازی در دفتر اول فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی. مجله زبان‌شناسی. دوره 23. شماره 2: 119-123.

فرهمند‌بروجنی، حمید؛ انصاری، مجتبی (1382). سخنی درباره توسعه واژگان و اصطلاحات تخصصی در حوزه دانش محافظت از آثار فرهنگی: برداشت‌ها و تعابیر متفاوت. در مجموعه مقالات ششمین همایش حفاظت و مرمت اشیاء تاریخی- فرهنگی و تزیینات وابسته به معماری (ص. 7-14). تهران: پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی – فرهنگی.

فرهنگستان زبان و ادب فارسی (1388). اصول و ضوابط واژه‌گزینی. ویرایش سوم. تهران: فرهنگستان ادب و زبان فارسی (نشر آثار).

کافی، علی (1374). مبانی علمی واژه‌سازی و واژه‌گزینی. نامه فرهنگستان. شماره 2: 49-67.

منشی‌زاده، مجتبی؛ شریف، بابک (1384). بررسی واژه‌های عمومی مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی. زبان و ادب. شماره 24: 18-43.

نعمت‌زاده، شهین (1379). استدلال در واژه‌گزینی. فصلنامه فرهنگستان. شماره 16: 128-134.

نعمت‌زاده، شهین (1382). واژه‌گزینی، تلاش برای آشنایی با جهان. فصلنامه فرهنگستان. دوره 6 شماره 14: 2-4.

هاشمی، ابوالفضل (1387). واژگان کتابداری و اطلاع‌رسانی. ویرایش سوم. انتشارات دبیزش.

Khodabakhshi, M. (2009). A Comparative-Contrastive Study of the Secondary Term-Formation Processes Adopted by the 1st & 3rd Academies of Persian Language and Letters. Master thesis, Allameh Tabataba'i University, 2009.

Khuwaileh, A. (2010). IT Terminology and Translation: Cultural, Lexicographic and Linguistic Problems. LSP Journal, Vol. 1(2): 15-22.

Malmkjar, K. (2004). The Linguistics Encyclopedia; 2nd edition. USA: Routledge.

Rogers, M. (2007). Terminological equivalence: Probability and consistency in technical translation. In Eu-High-Level Scientific Conference Series. MuTra 2007- LSP Translation Scenarios: Conference Proceedings. Retrieved: 1-03-2015 From: http://www.euroconferences.info/proceedings/2007_Proceedings/2007_Rogers_Margret.pdf

Stolze, R. (2009). Dealing with Cultural Elements in Technical Texts for Translation. The Journal of Specialized Translation. No. 11:124-142.