مطالعه وضعیت تولیدات علمی در حوزه موضوعی «علم باز»

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

• شیما مرادی ¹
• فیروزه دوخانی ²

¹ استادیار/مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور

² دانش آموخته دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی، پژوهشگر حوزه علم سنجی در زمینه آلتمتریکس

10.22067/infosci.2021.23982.0

چکیده

مقدمه: علم باز یکی از مفاهیم کلیدی جامعه علمی است و هر نوع تغییر در ارتباط با آینده دانش علمی و انتشار آن ‌را شامل می­شود. ­به‌منظور ارائه نقـشه جامع علمی حوزه موضوعی علم باز در دنیا، پژوهش حاضر درصدد است روند تکامل موضوعی و تاریخی این حوزه علمی، شبکه هم­تألیفی و هم­رخدادی ­واژگانی آن‌را بررسی نماید.
روش­ شناسی: پژوهش از نوع کاربردی علم­ سنجی است که با رویکردی کمّی، با روش کتابخانه­ ای و بهره­ گیری از شاخص­های علم­ سنجی، به بررسی وضعیت تولیدات علمی علم باز از ابتدا تا پایان سال 2019 پرداخته است. برای مصورسازی از نرم‌افزار وی.او. اس.ویور و گفی استفاده شده است.
 یافته­ ها: تنوع حوزه ­های موضوعی در علم باز بسیار بود و اغلب مدارک علمی علم باز در حوزه علوم کامپیوتر و علوم اجتماعی نمایه شد­ه­ اند. بررسی تاریخی موضوعی علم بازنشان داد دسترسی باز و داده­های باز که جزء سه موضوع مورد توجه پژوهشگران این حوزه تا سال 2019 است، بر اساس شبکه هم­واژگانی علم باز دارای رخداد­های بالاتری نسبت به سایر مفاهیم بودند. آمریکا و انگلستان تأثیرگذارترین کشورها در حوزه علم باز بودند، در حالی که هیچ مدرکی از کشور ایران در اسکوپوس در حوزه علم باز نمایه نشده است. به‌علاوه، تحلیل شبکه هم­نویسندگی پژوهشگران نشان داد نویسندگانی که دارای شبکه هم­نویسندگی قوی­تری هستند بر اساس تحلیل پایگاه اسکوپوس جزء نویسندگان پر تولید حوزه هم بودند.
نتیجه­: این حوزه میان­­ رشته­ ای و تولیدات آن در طول سال‌های مورد بررسی روندی صعودی داشته است.

کلیدواژه‌ها

• علم همگانی
• علم آزاد
• دسترسی آزاد
• دسترسی باز
• تولیدات علمی
• مصورسازی
• علم‌سنجی

---

مراجع

ابراهیمی، قربانعلی (1372). اجتماع علمی و ساختارهای آن. رهیافت, 3(5), 30-40. بازیابی شده در 23 اسفند 1399 از:  http://rahyaft.nrisp.ac.ir/article_13077.html     

حاضری، افسانه ، مکی‌زاده،، فاطمه ، بیک‌خورمیزی، فرزانه (1395). تحلیل هم واژگانی مقالات مستخرج از پایان نامه های کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی. نشریه پژوهشنامه علم‌سنجی, 2(4), 49-62. https://doi.org/10.22070/rsci.2016.492    

حسن‌زاده، پریسا، اسفندیاری‌مقدم، علیرضا، سهیلی، فرامرز، موسوی‌چلک، افشین (1396). پژوهش‌های جهانی «نارسایی مزمن قلب». مجله دانشگاه علوم پزشکی گیلان, 26(103), 72-82. بازیابی شده در 23 اسفند 1399 از: https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=310729

دبیرخانه‌شورای‌عالی‌عتف (1386). سیاست‌ها و الویت‌های پژوهش و فناوری کشور (در بازه زمانی 1396 تا 1400). شورای عالی عتف. بازیابی شده در 3 دی 1396 از: https://www.atf.gov.ir/Content/media/filepool3/2019/7/245.pdf?t=636988871642436250   

زره‌ساز، محمد (1390). ارتباطات علمی به منزله یک نظام اطلاعاتی: جنبش دسترسی آزاد و تغییرات پارادایمی. شمسه: نشریهالکترونیکی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی, 3(12131390), 1-17. بازیابی شده در 23 اسفند 1399 از:

   http://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_50369.html

عصاره، فریده،  بابائی، کبری (1393). شبکۀ هم نویسندگی مقالات منتشرشده در فصلنامه روانشناسی افراد استثنایی دانشگاه علامه طباطبائی و فصلنامه کودکان استثنایی پژوهشکده استثنایی. فصلنامه مطالعات دانش شناسی, 1(1), 1-17. بازیابی شده در 23 اسفند 1399 از: https://jks.atu.ac.ir/article_244.html  

علی‌نژاد‌چمازکی، فاطمه، میرحق‌جولنگرودی، سعیده (1397). مصورسازی شبکه همکاری علمی پژوهشگران فصلنامه مدیریت سلامت با رویکرد علم‌سنجی: 1392 تا 1396. مدیریت سلامت, 21(74), 35-50. https://doi.org/10.29252/jha.21.74.35  

مجمع‌تشخیص‌مصلحت‌نظام (1383‌الف). سیاست کلی نظام برای رشد و توسعه علمی تحقیقاتی کشور در بخش آموزش عالی و مراکز تحقیقاتی (مصوب 05/12/1383). بازیابی شده در 3 دی 1396 از: http://1404.ir/download?f=2015/05/10/0/207.pdf

مجمع‌تشخیص‌مصلحت‌نظام (1383‌ب). سیاست کلی نظام برای رشد و توسعه فناوری (مصوب 22/01/1383). بازیابی شده در بازیابی شده در 3 دی 1396 از: http://maslahat.ir/DocLib2/Approved%20Policies/Offered%20General%20Policies.aspx     

 

Alperin, Juan Paolo, Morales, Esteban, & McKiernan, Erin (2019). Academic review promotion and tnure documents promote a view of open access that is at odds with the wider academic community. LSE Impact Blog. Accessed Mar. 15, 2021 from https://blogs.lse.ac.uk/impactofsocialsciences/2019/07/17/academic-review-promotion-and-tenure-documents-promote-a-view-of-open-access-that-is-at-odds-with-the-wider-academic-community/            

Chedd, Graham (1973). Science and Society: Open Science. New Scientist, 58(848), 570. Accessed Mar. 15, 2021 from https://repository.library.georgetown.edu/handle/10822/765555

Chigwada, Josilin (2020). Open Science and Its Impact on Libraries, Publishers, and Authors. In Handbook of Research on Emerging Trends and Technologies in Library and Information Science (pp. 97-108). IGI Global. from https://www.igi-global.com/book/handbook-research-emerging-trends-technologies/223984

Cook, Bryan, Lloyd, John, Mellor, David, Nosek, Birian, & Therrien, William (2018). Promoting open science to increase the trustworthiness of evidence in special education. Exceptional Children, 85(1), 104-118. from https://doi.org/doi:10.1177/0014402918793138             

Cronin, Blaise  (2003). Scholarly communication and epistemic cultures. Keynote address. Scholarly tribes and tribulations: How tradition and technology are driving disciplinary change. ARL. Washington, DC. . Accessed Mar. 15, 2021 from https://arl.nonprofitsoapbox.com/storage/documents/publications/scholarly-tribes-cronin-17oct03.pdf             

David, Paul (2004). Understanding the emergence of ‘open science’institutions: functionalist economics in historical context. Industrial and corporate change, 13(4), 571-589. from https://doi.org/10.1093/icc/dth023  

EuropeanCommission. (2016). Open innovation, Open Science, open to the world. A vision for Europe. European Commission, Directorate-General for Research and Innovation. Accessed Mar. 15, 2021 from  https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/3213b335-1cbc-11e6-ba9a-01aa75ed71a1

Fecher, Benedikt, & Friesike, Sascha  (2014). Open science: one term, five schools of thought. Opening science, 17-47. Springer, Cham. Accessed Mar. 15, 2021 from

https://library.oapen.org/bitstream/handle/20.500.12657/28008/1001989.pdf?sequence=1#page=24

Frandsen, Tove faber (2009). The integration of open access journals in the scholarly communication system: Three science fields. Information Processing & Management, 45(1), 131-141. from https://doi.org/10.1016/j.ipm.2008.06.001       

Galaxy. (2018). Galaxy Project. Accessed Mar. 15, 2021 from https://www.fosteropenscience.eu/node/2133

House, White (2013). Increasing Access to the Results of Federally Funded Scientific Research. The white house. Accessed Mar. 15, 2021 from http://www.whitehouse.gov/sites/default/files/microsites/ostp/ostp_public_access_memo_2013.pdf

Karmanovskiy, Nikolay, Mouromtsev, Dmitry, Navrotskiy, Mikhail, Pavlov, Dmitry, & Radchenko, Irina (2016). A case study of open science concept: linked open data in university. International Conference on Digital Transformation and Global Society, from https://doi.org/10.1007/978-3-319-49700-6_39    

Kraker, Peter, Leony, David, Reinhardt, Wolfgang, & Beham, Guter (2011). The case for an open science in technology enhanced learning. International Journal of Technology Enhanced Learning, 3(6), 643-654. Accessed Mar. 15, 2021 from https://pdfs.semanticscholar.org/773d/c03085f19a5b861d0efcda5baabf25ed869a.pdf

Kunst, Sabine, & Degkwitz, Andearas (2019). Open Science-the new paradigm for research and education? Information Services and Use, 38(4), 203-205. from https://doi.org/10.3233/ISU-180014          

Levin, Nadine, Leonelli, Sabira, Weckowska, Dagmara, Castle, David, & Dupré, John (2016). How do scientists define openness? Exploring the relationship between open science policies and research practice. Bulletin of science, technology & society, 36(2), 128-141. from https://doi.org/10.1177/0270467616668760             

Masuzzo, Paolo, & Martens, Lenart (2017). Do you speak open science? Resources and tips to learn the language (2167-9843). from https://peerj.com/preprints/2689.pdf

McKiernan, Erin, Bourne, P. E., Brown, C. T., Buck, S., Kenall, A., Lin, J., McDougall, D., Nosek, Birian, Ram, K., & Soderberg, C. K. (2016). Point of view: How open science helps researchers succeed. elife, 5, e16800. Accessed Mar. 15, 2021 from https://elifesciences.org/articles/16800              

Nosek, Brian, Alter, George, Banks, George, Borsboom, Denny, Bowman, Sara, Breckler, Steven, Buck, Stuart, Chambers, C. D., Chin, G., & Christensen, G. (2015). Promoting an open research culture. Science, 348(6242), 1422-1425. https://doi.org/10.1126/science.aab2374           a

NSF. (2016). Dissemination and sharing of research results — NSF—National Science Foundation. NSF. Accessed Mar. 15, 2021 from http://www.nsf.gov/bfa/dias/policy/dmp.jsp

Perry, Laura (2018). Assessing the performance of educational research in Australian universities: an alternative perspective. Higher Education Research & Development, 37(2), 343-358. Accessed Mar. 15, 2021 from https://doi.org/10.1080/07294360.2017.1355893           

Smith, Kendal , & Makel, Matthew (2019). Open Science: A Candid Conversation. Journal of Advanced Academics, 30(2), 111-123. https://doi.org/doi: 10.1177/1932202X19829750  

Tacke, Oliver (2010). Open Science 2.0: how research and education can benefit from open innovation and Web 2.0. In On collective intelligence (pp. 37-48). Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-642-14481-3_4

Vasilevsky, N. A., Minnier, J., Haendel, M. A., & Champieux, R. E. (2017). Reproducible and reusable research: are journal data sharing policies meeting the mark? PeerJ, 5, e3208. Accessed Sept. 11, 2019 from  https://doi.org/10.7717/peerj.3208

Vicente-Sáez, Ruben, & Martínez-Fuentes, Clara (2018). Open Science now: A systematic literature review for an integrated definition. Journal of business research, 88, 428-436. from https://doi.org/Doi: 10.1016/j.jbusres.2017.12.043              

Woelfle, Micheal, Olliaro, Pierro, & Todd, Matthew (2011). Open science is a research accelerator. Nature chemistry, 3(10), 745-748. . Accessed Mar. 15, 2021 from  https://www.nature.com/articles/nchem.1149