بررسی مقاله‌های حوزه سواد اطلاعاتی و روش‌های پژوهشی به کار رفته در آنها

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه سمنان

2 خوارزمی

چکیده

مقدمه: هدف مقاله حاضر بررسی روش‌شناختی مقاله‌های حوزه سواد اطلاعاتی است و مروری کوتاه بر روش‌شناسی مقاله‌های پژوهشی منتشر شده در حوزه سواد اطلاعاتی در نشریات فارسی‌زبان دارد.

روش‌: پژوهش حاضر با کمک روش‌های علم‌سنجی صورت گرفته است. با مراجعه به مجله‌های حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی و مقاله‌های نمایه شده در پایگاه‌های اطلاعاتی فارسی‌زبان همچون مرکز اطلاعات علمی جهاد (Sid)، مگیران و پایگاه علوم انسانی و سایر پایگاه‌های اطلاعاتی فارسی‌زبان، متن کامل مقاله‌های منتشر شده در حوزه سواد اطلاعاتی گردآوری شد. در مجموع 75 مقاله علمی-پژوهشی استخراج شد و با توجه به اینکه متن کامل تمام مقاله‌های مورد بررسی قرار گرفت از روش سرشماری استفاده شد. بخش روش‌شناسی پژوهش‌ها و مقاله‌های دانلود شده به کمک روش‌های علم‌سنجی، مورد بررسی قرار گرفت و داده‌های موردنیاز استخراج شد. همچنین برای استخراج داده‌ها از نرم‌افزار اکسل استفاده شد.

یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد که میانگین تعداد نویسندگان به تعداد مقاله‌های منتشر شده در حوزه سواد اطلاعاتی در بازه زمانی انجام پژوهش و در پایگاه‌های اطلاعاتی انتشاردهنده مقاله‌های فارسی سواد اطلاعاتی، 4/2 می‌باشد. از تعداد 180 نویسنده مقاله در حوزه سواد اطلاعاتی، تعداد 96 نفر (3/53 درصد) مرد و تعداد 84 نفر (7/46 درصد) از آنها زن بوده‌اند. یافته‌ها همچنین نشان داد که از 75 مقاله مورد بررسی، تنها 62 مقاله (83 درصد) از رویکردهای کمی برای انجام پژوهش استفاده کرده‌اند و 13 مقاله (17 درصد) با کمک روش‌های پژوهش کیفی انجام گرفته است. 61 مقاله (3/81 درصد) با استفاده از پرسشنامه به گردآوری داده‌ها پرداخته‌اند و مطالعات کتابخانه‌ای (با 4/17 درصد) در مرتبه بعدی استفاده به‌عنوان ابزار گردآوری داده مورد استفاده پژوهشگران قرار گرفته‌اند. همچنین یافته‌های دیگر پژوهش همچنین نشان داد که دو دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری و علوم پزشکی جندی شاپور اهواز، با داشتن بیشترین وابستگی سازمانی (با 6 نویسنده) در میان سایر مؤسسات آموزشی و پژوهشی، بیشترین انتشاردهندگان مقاله‌های این حوزه بوده‌اند. دو مجله فصلنامه دانش‌شناسی (علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و فناوری اطلاعات) و مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات (فصلنامه کتاب) با انتشار ده مقاله، بیشترین مقاله‌های حوزه سواد اطلاعاتی را منتشر کرده‌اند.

بحث و نتیجه‌گیری: در مقاله‌های منتشر شده در حوزه سواد اطلاعاتی عمدتاً از رویکردهای کمی استفاده شده است و به نظر می‌رسد توجه به انجام پژوهش‌های کیفی در حوزه سواد اطلاعاتی ضروری است.

کلیدواژه‌ها


افتخاری، قاسم (1385). بررسی روش‌شناختی پایان‌نامه‌های دوره دکترای علوم سیاسی و رابط بین‌الملل دانشگاه تهران. پژوهشنامه علوم سیاسی، 1(5)، 1-22.
انجمن کتابخانه‌های دانشکده‌ای و پژوهشی (2001). استانداردهای سواد اطلاعاتی برای دانشجویان آموزش عالی. ترجمه رحمان معرفت، مرضیه عضدی، «فصلنامه کتاب»، 69، 229-242.
حسن‌زاده، محمد (1383) «کاربرد مؤلفه‌های سواد اطلاعاتی در مدیریت دانش سازمان‌ها»، در سمینار آموزش استفاده‌کنندگان و توسعه سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی و موزه‌ها، مشهد 1 و 2 خرداد 1383 (مجموعه مقالات) به کوشش رحمت‌الله فتاحی؛ با همکاری محمدحسین دیانی...]و دیگران[، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 115-134.
فرج پهلو، عبدالحسین، و مرادی مقدم، حسین (1383). «بررسی نظرهای اعضای هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز نسبت به برنامه‌های آموزشی موردنیاز آنها درباره جستجوی اطلاعات به‌عنوان یکی از ابعاد سواد اطلاعاتی و ارائه راهکارهایی جهت نحوه برگزاری این دوره‌ها»، در سمینار آموزش استفاده‌کنندگان و توسعه سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی و موزه‌ها، مشهد 1 و 2 خرداد 1383 (مجموعه مقالات) به کوشش رحمت‌الله فتاحی؛ با همکاری محمدحسین دیانی...]و دیگران[، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 223-246.
پریرخ، مهری، و عباسی، زهره (1383). «آموزش سواد اطلاعاتی؛ روش‌ها و راهبردها»، در سمینار آموزش استفاده‌کنندگان و توسعه سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی و موزه‌ها، مشهد 1 و 2 خرداد 1383 (مجموعه مقالات) به کوشش رحمت‌الله فتاحی؛ با همکاری محمدحسین دیانی... ]و دیگران[، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 197-214.
قاسمی، علی حسین (1383). «ضرورت و چگونگی آموزش سواد اطلاعاتی در توسعه و تقویت آموزش عالی»، در سمینار آموزش استفاده‌کنندگان و توسعه سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی و موزه‌ها، مشهد 1 و 2 خرداد 1383 (مجموعه مقالات) به کوشش رحمت‌الله فتاحی؛ با همکاری محمدحسین دیانی... ]و دیگران[، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی،153-178.
صابری، مریم، و عبدالمجید، امیرحسین (1387). کتابشناسی سواد اطلاعاتی. کتاب ماه کلیات. 11(128)، 90-97.
طباطبایی، ناهید. «بررسی مفهوم سواد اطلاعاتی (تحلیل محتوای مقالات نشریات)»، فصلنامه کتاب، 1378، 68-93.
کیانی، حسن (1383). «شناخت عوامل بازدارنده در کسب سواد اطلاعاتی در جامعه با دیدگاهی ویژه در بین دانشگاهیان، متخصصان و محققان»، در سمینار آموزش استفاده‌کنندگان و توسعه سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی و موزه‌ها، مشهد 1 و 2 خرداد 1383 (مجموعه مقالات) به کوشش رحمت‌الله فتاحی؛ با همکاری محمدحسین دیانی...]و دیگران[، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 375-383.
لطف‌آبادی، حسین، نوروزی، وحیده و حسینی، نرگس (1386). بررسی آموزش روش‌شناسی پژوهش در روان‌شناسی و علوم تربیتی در ایران. فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، 21 (6)، 109- 140.
معرفت، رحمان، صابری، مریم، و عضدی مرضیه (1393). بررسی ضریب همکاری و میزان مشارکت نویسندگان مقالات مجله مطالعات فقه و حقوق اسلامی در پنج سال اخیر (بازه زمانی ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۳). مطالعات فقه و حقوق اسلامی. ۶ (۱۱): ۲۵۷-۲۷۰.
معرفت، رحمان، کشاورز، حمید، اشرفی ریزی، حسن، و سیروسی، سمیه (1392). وضعیت مشارکت پدیدآورندگان مقالات تألیفی مجله مدیریت اطلاعات سلامت در فاصله سال‌های 1383 تا 1390. مدیریت اطلاعات سلامت، 10 (3)، 510-515.
منصوریان، یزدان (1390). تحلیل بافت در تعامل انسان و اطلاعات. مجله الکترونیکی عطف. شماره مرداد 1390. قابل دسترس در: http://www2.atfmag.info/1390/05/16/interaction-2/
منصوریان، یزدان، و نعیم‌آبادی، محمد (1383). «نقش وب‌سایت کتابخانه‌ها در ارتقای سواد اطلاعاتی»، در سمینار آموزش استفاده‌کنندگان و توسعه سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی و موزه‌ها، مشهد 1 و 2 خرداد 1383 (مجموعه مقالات) به کوشش رحمت‌الله فتاحی؛ با همکاری محمدحسین دیانی...]و دیگران[، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 402-415.
نظری، مریم (1390). «بافت»؛ تکه گمشده پژوهش‌های سواد اطلاعاتی کشور. مدیریت ارتباطات، 14، 66-67.
یاری، شیوا (1390). مروری بر متون سواد اطلاعاتی در ایران. فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی. 53، 1 (14)، 183- 216.
Taheri B, Ashrafi-Rizi H, Shahrzadi L, Najafi NS. The study of outputs and collaboration of Iranian Researchers in disaster in Scopus citation database from 1999 to 2013. Int J Health Syst Disaster Manage 2014; 2: 103-9.
Lloyd, A., & Williamson, K. (2008). Towards an understanding of information literacy in context: Implications for research. Journal of Librarianship and Information Science,40, 3−12.
CAPTCHA Image